کد مطلب:47382 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:15

گنجینه پرسمان » قرآن

قرآن شيطان را چگونه وصف ميكند؟ آيا دربارة مذكر يا مؤنث بودن آن مطلبي آمده است؟

واژة شيطان هفتاد بار به صورت مفرد و 18 بار به صورت جمع (شياطين) در قرآن آمده است.(قاموس قرآن، سيدعلياكبر قرشي، ج 4، ص 42، انتشارات دارالكتب الاسلامية، تهران.) يكي از اصول مسلّم و معارف بزرگ قرآن كريم، وجود شيطان و اعتقاد به آن به عنوان يك حقيقت قرآني است. خداوند متعال ضمن هشدار به انسانها، وجود چنين موجودي را تأييد ميفرمايد; چنانكه در آيات 12 و 27 سورة اعراف و آيات 50 سورة كهف و 208 سورة بقره به آن اشاره شده است. كلمة شيطان، در لغت به معناي دور از حق و رحمت، و انحراف از راستي و درستي، و در اصطلاح، بر ابليس و ذريّه و اعوان او اطلاق ميشود.(حقيقة الجن و الشياطين، محمدعلي حمد سيّداني، ص 14، دارالحديث، قاهره.) شيطان، اسم جنس است و شامل هر موجود متمرّد و طغيانگري ميشود; ولي ابليس، اسم است براي همان موجود متكبّري كه خداوند او را از جمع ملائكه بيرون راند. حقيقت شيطان نيز همانطور كه در آية دوازده سورة اعراف آمده، از آتش است. قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلاّتَسْجُدَ اِذْ أَمَرْتُكَ قال أَنَا خيرٌ مِنْهُ خَلَقْتَني مِن نّار و خَلَقْتَهُ مِنْ طِين;(اعراف،12) ]خداوند به او[ فرمود: در آن هنگام كه به تو فرمان دادم، چه چيز تو را مانع شد كه سجده نكني؟ گفت من از او بهترم. مرا از آتش و او را از گِل آفريدهاي!

ابليس، موجودي از آفريدههاي پروردگار است كه مانند انسان داراي اراده و شعور بوده، بشر را به شرّ دعوت كرده، او را به سوي گناه سوق ميدهد. اين موجود، قبل از اينكه انساني به وجود آيد، با ملائكه ميزيسته، و هيچ امتيازي بر آنان نداشته است. پس از آفرينش آدمغ ابليس از صف فرشتگان خارج شد و برخلاف فرشتگان، در راه شرّ و فساد گام برداشت و سرانجام كارش به اينجا رسيد كه تمامي انحرافها و شقاوتها و گمراهيهاي باطلي كه در بني نوع بشر به وقوع بپيوندند، همه به يك حساب به وي مستند ميشود.(ترجمه تفسير الميزان، موسوي همداني، ج 8، ص 57 و 58، انتشارات اسلامي.)

ابليس، طبق تصريح قرآن، از فرشتگان نبوده، بلكه از جنّيان بوده است: وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَغكَةِ اسْجُدُواْ لاِ ?َدَمَ فَسَجَدُوَّاْ إِلآَّإِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّه;(كهف،50) و اي رسول! يادآور وقتي را كه به فرشتگان فرمان داديم همه بر آدم سجده كنيد و آنها سر به سجده فرود آوردند; جز شيطان كه از جنس جنّ بود و از طاعت خداي سرپيچيد. شيطان، در كارهايش اعوان و انصاري از فرزندان خود و انس دارد كه هر كدام به طريق خاصي اوامر او را اجرا ميكنند. او به ايشان دستور ميدهد كه به كار بني نوع بشر از دنيا و هر آن چه در آن هست توجه و در هر چيزي كه با زندگي بشر ارتباط دارد، تصرف كنند. باطل آن را به صورت حق، و زشت آن را به صورت زيبا وانمود كنند. آنها نيز اوامر او را امتثال كرده، در دلهاي بشر و در اموال و فرزندان و ساير شئون زندگي دنيويشان به شكلهاي مختلف تصرف ميكنند. ]البته خداوند هرگونه قدرت و سلطنت را از ابليس نفي كرده و فعاليتهاي او را تنها در كساني مؤثر دانسته است كه با پاي خودشان به دنبال شيطان ميروند، و شيطان، هيچگاه بشر را به نافرماني مجبور نكرده است آية وَ مَا كَانَ لَهُو عَلَيْهِم مِّن سُلْطَـَن(سبأ،21) نيز به همين مطلب اشاره دارد.

شياطين، گاهي دسته جمعي و گاهي منفرد، زماني بكندي و وقتي بسرعت، گاهي بدون واسطه و گاهي به وسيلة اطاعت و زماني به وسيلة معصيت، به كار گمراه ساختن بشر ميپردازند... . تصرفات ابليس و لشكريان او، طوري نيست كه براي بشر محسوس باشد...; پس نه كارهاي شيطان و لشكريانش مزاحم رفتار انسان است و نه ذوات و اشخاص ايشان در عرض وي ميباشد.(همان.)

شيطان، از ابتدا جزو مقربان درگاه خداوند بود; اما به علت تمرّد و سرپيچي از فرمان او، جزو كافران شد. وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَغكَةِ اسْجُدُواْ لاِ ?َدَمَ فَسَجَدُوَّاْ إِلآ َّ إِبْلِيسَ أَبَيَ وَ اسْتَكْبَرَ وَ كَانَ مِنَ الْكَـَفِرِين;(بقره،34) و چون فرشتگان را فرمان داديم كه بر آدم سجده كنند، همه سجده كردند مگر شيطان كه تكبر ورزيد و از فرقه كافران شد.

در پايان شايان ذكر است كه دربارة مذكر يا مؤنث بودن ابليس مطلبي در قرآن نيامده است; ولي چنانكه در پاسخ بيان شد، ابليس از جنيان است، و جنيان هم مانند انسانها انواع مذكر و مؤنث و امكان توالد و تناسل دارند; قرآن كريم ميفرمايد: أَفَتَتَّخِذُونَهُو وَ ذُرِّيَّتَهُوَّ أَوْلِيَآءَ مِن دُونِي;(كهف،50); آيا او و فرزندانش را به جاي من اولياي خود انتخاب ميكنيد. ضمناً در قرآن كريم همة ضميرهايي كه به ابليس برميگردد ضمير مذكر آمده است.